TANDSTADS REVIDERTE SAMLEBOK

Mannfolk har store problem med å sjå seg sjølve som breiale og skrevande gorillaer. Det er hjelp å få -  i form av nye ord.  Vi som var unge på syttitalet, saknar dette opprørske tiåret. Det gjekk alltid eit tog mot krig og kapitalisme. Kvinnetoga var årvisse i by og grend med provoserande krav som etter kvart vart pensum i ungdomsskulen. Dette var tiåret då jentene brende bh-en og sola seg topplause på stranda. Frie puppar var ein menneskerett. Derfor reagerte dei med indignert patos på flørtande kommentarar frå strandløver i Speedo som spankulerte speidande forbi med magen trekt inn.  Hos døtrer og barnebarn av dei  topplause  var det ikkje like mykje smell i opprøret. Mødrene sin protest vart regjeringas politikk. Likelønnskampen vart outsourca til fagforbund og politiske parti. Statslønna feministar tok seg av resten og skreiv  kronikkane som måtte til. Etter kvart vart  kvinnesaka forvist til familien og oppvaskbenken. Då er pappaperm ikkje lenger noko sjølvsagt kvinnek

Bjørnstjerne Bjørnson valde seg april. Andre synest betre om mai. Med mai månad full av frostnetter, nordavind og frosne altanblomster, er det visst hipp som happ. Vi har lært det frå vi var små, at  vi skal glede oss over våren. Snøklokker og løvetann, den første flagrande sommarfugl og den første humla som vinterstøl og desorientert tumlar seg brummande gjennom blomsterbeda.  Naturen vaknar til liv. Menneske og dyr kviknar også av halvvegs vinterdvale. Av med jakka når sola viser seg, sjølv om kulda bit. No går det mot sommar, same kor hustre det kjennest ut. «Mai kulde gjer bondens lader fulle», trøyster vi kvarandre med. Det blir i det minste eit godt grasår. Og sommaren kjem nok, berre vent. I mellomtida er det mangt å halde varmen med. Det skal ryddast og målast , byggjast platting og lysthus, påhengsmotoren må vekkjast frå dei døde og båten trimmast og oljast. Same behandlinga treng også våre vinterbleike kroppar. Det er forferdeleg mykje som må gjerast, for ferie

Tidleg krøkjast, som god krok skal bli. Først best å få bøygd nakken over skjermane. I den  vakre dokumentarfilmen Barndom skildrar filmskaparen Margreth Olin ungane i  Aurora barnehage på Nesodden. Ho fortel historia utan kommentarar og forteljarstemme. Ho er tett på, men likevel på respektfull avstand. Som Steiner-barnehage har Aurora så langt fått unntak frå den 20 år gamle reforma som flytta seksåringane over i skuleverket. Her får seksåringane vere kongar i barnehagen i staden for engstelege førstereisungar på rekkje i klasserommet.   Filmen følgjer samspelet og konfliktane mellom ungar som  leikar, kranglar, prøver ut sine innfall og fantaserer svimlande fritt i alle retningar. Ungars eruptive fantasi slår gneistar i form av  idear og innfall som straks må prøvast ut. Utan alt for mange sperrer prøver dei på halsbrekkande hopp og umoglege klatreprosjekt. Ungar kan leve seg inn i eit tilvære som havskilpadde eller overtek den vonde personlegdommen til ein sjørøvar s

Hytte i tredje etasje Påskesnø har blitt like sjeldan som badetemperatur i fellesferien. Men hytteliv er framleis draumen. Ein av dei. Særnorsk kultur sluttar aldri å forbløffe utlendingar: Ikkje før kunne innbyggjarane av vår ein gong lutfattige nasjon forlate sine trongbudde hus og ta del i sivilisasjonens gleder, før dei retta blikket mot fjellheimen. No var det store ønsket ein fristad der vi kunne kople av frå velferdssamfunnets krav og mas. Så snart helga kom, sa dei farvel til  det gode liv i byggjefeltet og drog til fjells. Der rekonstruerte dei alt våre foreldre hadde lagt bak seg av plunder og heft og hardt kroppsarbeid. Våre draumeslott i villmarka skulle helst byggjast med eigne hender. Her skulle det vere torvtak og tørrmur, furupanel og parafinlampar, raudruta gardin bak småruta vindauge og langt til bekken etter vatn. Ved skulle hoggast og doar tømmast. Om kvelden skulle ein kvile ut etter alt det ærlege slitet på ein hard pinnestol, drikke lunka kokekaffi og sjå

 Når eg no først er her. Ein presentasjon: Kjetil Tandstad frå Sykkylven, Medieutdanna og elles halvstudert røvar i historie. Fartstid i den nynorske kommentaravisa Dag og Tid, Nynorsk Pressekontor og 27 år i Sunnmørsposten - av dei 17 år på Stranda-kontoret. No leiar for Møbelmuseet i Sykkylven. Skriv litt både her og der. Snart pensjonist. Eg prøver ikkje å tenkje på det. STORE ORD Eg er eit skrivande menneske. Eg skriv om mange emne men eg blir meir og meir fascinert av måten meiningar kan uttrykkjast.  Eg er glad i ord, men prøver å sky dei som er alt for store. Men dei høyrer også språket til. Di eldre ein blir, di meir forstår ein kor grunnleggjande språket vårt er. Ein av dei få gongane eg synest det er lov å ta fram dei verkeleg store orda, er når ein skal snakke om kor viktig språket er. For språk er meir enn ei samling teikn vi kan sende beskjedar med. Det er eit kraftfullt og følsomt medium. Det er så  avansert at det skal godt gjerast vi skal kunne beherske

Stadig nye tenester med krøkkete passord tvingar seg på oss. No skal det bli Vipps for alle pengane. Legg gjerne igjen lommeboka, men gløym for guds skuld ikkje telefonen! Fleire enn hundre bankar  har kunngjort at dei vil satse på den mobile betalingsløysinga Vipps. Når så mange bankar vil, blir vi ein nasjon av vipsarar, anten vi vil eller ikkje. Berre nokre tastetrykk på telefonen, så flaksar våre tenkte hundrelappar over sjø og land og inn på kontoen til våre kreditorar. Som om vi nokon gong har klaga over at det er alt for vanskeleg å bruke pengar.   Lyst på eit nytt ord? Her kjem det. Å ugle seg. Nei, eg hadde heller ikkje høyrt det før. Det hadde ikkje ein gong Ivar Aasen. I  all fall fann eg ikkje ordet i mi faksimileutgåve av Norsk Ordbok.  Å ugle seg, tyder å skjere grimasar, for å skremme eller aller helst berre for moro. På norrønt så ygla dei, fortel quizmasteren i ei avis. Og ugling  har det no blitt så mykje av at vi godt kan ha fleire  ord for å skjere grima

Hjernen er stjernen. Sjarmen med tarmen. Gleden med skjeden: Tre ganske ferske titlar på norske populærvitskaplege bøker som har slått godt an i bokhandelen. Faktabøker om enkelte kroppsdelar med enderim-titlar er det nye store i faglitterære krinsar, endå ein kan finne både nok og for mykje om sjukdom på internett. Det stoppar nok ikkje med dette: Nokon kjem med ei ny bok om hjernen, som til dømes kan heite Scanna i panna. Frå det er det kanskje ikkje så langt til ei  nordnorsk indremedisinsk faktabok for dei som har si fulle hyra med ny ra. Vi ventar elles på Gle’a med knea, Harmen over armen eller Smaken på baken . Det er også ein ide å presentere populærvitskap saman med populærmusikk: Valsen om halsen eller Ompa i rompa .  Eit språk inneheld uendeleg mange ballar å leike og sjonglere med. Vil ein ha fleire forviklingar, er det berre å blande eitt språk med eit anna. Engelskspråklege, som enno har barnet i seg, sluttar aldri å knise når dei les åtvaringane på norske to

Det går mot lysare tider, seier almanakken, som er ganske åleine som gledesspreiar. Men eit grått år har gått. No skal det meste bli lidenskapeleg og raudt.  2016 var eit år der det meste gjekk gale. Med Trump som president i USA, Storbritannia utan landtau til Kontinentet og Per Sandberg som framtidas diplomat, kan det ikkje bli særleg betre i år. Vi har jamført oss med ein hær av trendforskarar og kommentatorar med glaskule. Dei meiner som vanleg det eine og det andre. Men mange trur pulserande raudt no skal avløyse grått før det nye året er omme.  Dei siste åra har motediktatorane forklart oss at  husa våre måtte vere kvite og alle interiør måtte målast i fargar henta frå paletten fifty shades of grey . No blir det ombot. Raudt er ei forlenging av rosa, men med sterkare puls, forklarar eigedomsmeklar Krogsveen. Årets farge er raudt som hjarteblodet, seier trendforskaren. Han meiner vi søkjer oss mot ein meir ekte og engasjert og lidenskapeleg livsstil: I eit raudfarga 2