TANDSTADS REVIDERTE SAMLEBOK

  Folk flest er ikkje så verst, stort sett. Folk flest greier å ha eit rimeleg godt og ofte hjarteleg forhold til sitt nabolag. Og det er viktig, tenkjer vi, spesielt no framfor jul, medan stadig meir gruvekkjande meldingar frå slagmarkane når oss gjennom media. Eit juleønskje: Er det for mykje forlangt at verdiane og ideala til heilt alminnelege menneske også skal gjelde i   storpolitikken? Ideen er naiv og latterleg. Og det er til å gråte over. Men i storpolitikken er det makta som rår. Vi tenkjer kanskje at   statsmenn som har ofra seg for politikken og med ein skokk av statssekretærar og rådgivar rundt seg skulle kunne tenkje som fornuftige folk: ein må prøve i det lengste med det gode og ein kan bøye av viss ein må. Men når det først skrur seg storpolitisk til, er skremming og bløff, trugsmål, rakettar og dronar blitt uunnverlege middel for å få sin syn igjennom.   Då blir ei grensekrenking med mange døde, er ikkje eit brotsverk, men eit signal og ein måte å kommunisere med

 Billeg og sterkt var idealet for ein som hadde  vakse opp på gard inst i Sykkylvsfjorden og  hadde lært å setje tæring etter næring. Som steinarbeidar i Ålesund merka Petter Strømmegjerde frå Eilivgarden i Straumgjerde at prisane på materialar gjekk kraftig opp etter bybrannen i 1904. Murtvangen førte til press i etterspørselen av sement og kalk. Men gråstein var det betre tilgang på. Politiet sa nei  Han hadde sett i gang  med å reise branngavlar i mur. No spekulerte han på om det ikkje ville bli rimelegare og like bra å forskale berre på eine sida og mure med gråstein på den andre. Slik ville han spare store mengder sement og kalk. Han la saka fram for politimeisteren og ville søkje om løyve til å bruke den nye metoden. Politimeisteren hadde inga tru på forslaget. Ville han byggje huset i god avstand til andre hus, var det greitt, sa politimeisteren. Men å reise eit slikt hus midt i byen, det ville han aldri gå med på. -Eg sende søknader i aust og vest. Langt om lenge fekk eg ein by

  Mistrua aukar til vårt politiske system. Men hugs: Ingen tillit utan mistillit. Lauvet har falle til jorda, og det same har tiltrua til våre fremste folkevalde gjort. Eit ras av skandalar rundt falske bustadadresser, reiserekningar og solbriller det siste året gjer oss urolege. Ministrar frå begge regjeringspartia har gått av. Det kan sjå ut til at dei har brukt posisjonen sin til å gi seg sjølv eller sine vener fordelar. No er det stjerna Erna som vaklar. Ho, som byrja som Jern-Erna og vart statsminister og landsmoder. Kan ho greie å styre eit land når ho ikkje ein gong   greier å halde kontroll på sunnmøringen ho er gift med? Eller verre: Har Sindre teke på seg skulda, for å hjelpe kona? I så fall er han kanskje – om ikkje akkurat uskuldig -   så i alle fall ein riddarleg ektemann og Erna er den eigentlege skurken. Revestrekar Kva som er sant, får vi nok aldri vite. Vi skal ikkje tenkje stygt om folk, men no kjenner vi den vonde lyst i hjartet til å la pirrande mistankar få v

  Synske hjelparar   I meir enn hundre år hjelpte bestefar Karl og tante Olga menneske over store delar av landet med sine synske evner. Det er ei påkjenning å vite for ein skeptikar, men eit hundretal takkebrev og truverdige folks vitnemål er det vanskeleg å sjå bort frå.   Det skal ha vore ein fin og varm søndag ettermiddag. Ein middelaldrande ungkar skal ha vandra lystig gjennom gardane på Straume. Kvar skal den karen i kvitskjorta, undra nokre gubbar på ei trapp. Eg skal fram til Dravlaus og frie, var svaret. Karane skratta. Dei visste kven det var som var gifteferdig på den flate og fine garden nedst i Velledalen, ei fin og ferm jente på vel tjue år. Kva skulle vel ho med ein halvgamling frå eit nordvendt bygslebruk ute i fjorden? Men Synske-Karl frå Tandstad fekk verkeleg sitt ja denne dagen. No ja, ein kan alltids vere frimodig og spørje, når ein veit svaret på førehand, kommenterte bygdefolket. Det hadde alltid vore noko underleg med denne karen. Svigerdottera vis

  I løpet av dei første tiåra på 2000-talet forsvann ei rekkje trauste namn og etterlet folket hovudristande. Institusjonar og bedrifter skulle plutseleg heite noko heilt anna og noko som avslørte minst mogleg om kva som skjulte seg bak det nye namnet og den kunstferdige nye logoen. I Bergen har dei endeleg teke grep. For nokre år sidan skifta perlerada av kunsthallar langs Smålungeren namn til Kode. I år vart det bestemt at Kode 1 skulle blir Permanenten .  Kode 2 vart Stenersen. Kode 3 vart Rasmus Meyer og Kode 4 vart Lysverket, etter huset som kunsten fekk overta frå kraftverket. Dei fire bygga på rekkje i sentrum får altså tilbake dei namna vi har brukt heile tida, skreiv ein letta kulturredaktør Jens Kihl i Bergens Tidende.   Kanskje er det starten på slutten for manien med å skifte ut innarbeidde og greie namn med uskjønlege konstruksjonar utan innhald. Trendar skifter. Det er von i hengande snøre. Ny med Vy   Vi har alle klaga og gjort oss lystige i mange år over namnepåf

    Ei demonstrerande  ungjente med tårer i augo ropar fortvila til oss gjennom TV-ruta: «Vi styrer mot klima-katastrofe. Alle veit det, men ingen gjer ein drit!»   Som andre er vi tilbake frå ferie. I år reiste vi over det flate Nord-Tyskland gjennom skogar av majestetisk dreiande vindmøller. Dei siste åra har det også kome kvadratkilometervis med koboltblå solcellepanel på rampar, vinkla skrått opp mot sola si bane over himmelen. Bøndene i dette flate og fruktbare landskapet tener betre på å leige ut jorda si til solparkar enn å dyrke korn og raps. Det er ikkje eit vakkert syn å sjå prima landbruksjord nedbygd med solceller. Heldigvis er det ikkje for alltid. Når konsesjonstida er ute og miljøkrisa har roa seg, skal arealet på ny kunne gi plass til bølgjande kornåkrar. Sju år Fortvila demonstrantar på TV har vi sett før, men den tårevåte ungjenta har eit poeng. Nyheitene er fulle av varmerekordar,   tørkerekordar, utsleppsrekordar, skogbrannar og smeltande polis. Paris-avtale

  Eg hadde akkurat gitt ut bok og kom stolt og opprømt inn i ein bokhandel for å overlevere nokre eksemplar til   bokhandlaren bak disken. Han titta opp på meg over brillene med gamle og trøytte auge: «Det er mange som vil skrive. Det er ikkje så mange som vil lese», sukka han.   Det er den gamle historia: For lesaren er ei god bok den billigaste hobbyen. For forfattaren den dyraste , skreiv forfattaren Gabriel Lamb ein gong tilbake i litteraturens gullalder.   I dag er boklesing mest for nerdar og gamlisar. Som meg. Det er sånne som meg som står fremst i klagekoret: Ungdommen les ikkje bøker. Den mest spennande roman kan ikkje lenger konkurrere med Instagram og Netflix. I staden for å lese ei fagbok når dei lurer på korleis ting heng saman, så skaffar dei seg det dei synest dei treng frå ein tre minutts video på Youtube. Vi klagar over foreldra som ikkje lærer ungane gode lesevanar. Og vi sukkar over ungane som alt i ung alder sluttar å vere sjarmtroll og blir til skjermtroll.

  Sjølvlærte datamaskinar er i ferd med å bli smartare enn dei som skapte dei. Men det er ikkje alltid dei smarte som er klokast. Den siste tida har ei rekkje ulike verktøy drivne av kunstig intelligens (engelsk: AI, norsk: KI) blitt tilgjengeleg for folk flest. Roboten som svarar, kallar dei chatbot. Dei siste versjonane får folk til å sitje att med hakeslepp. For du kan spørje om kva som helst og du kan vente deg eit velformulert og grundig svar i løpet av sekund.   Eg logga inn på Chat GPT og vart ønskt velkomen på høflegaste vis. Eg spurde om programmet snakka norsk. Absolutt. Nynorsk? Ingen problem. Visste det kanskje noko om heimbygda mi? Det gjekk fem sekund og så hadde eg plutseleg ein heil artikkel om Sykkylven på skjermen. Ei vakker bygd med fjell og fjord og industri og ei spennande historie, doserte maskina på sin ganske korrekte, men nokså tørre nynorsk. Turistar i Sykkylven er spesielt imponerte over den vakre trekyrkja frå 1800-talet med dei flotte glasmåleria, vart

  Gamle gubbars krig, skreiv kommentatoren Jo Moen Bredeveien nyleg i Dagsavisen. Han er relativt ung sjølv og gav eit solidarisk handslag til dagens ungdom der han langa ut mot pensjonistane. Gjennom heile pandemien har dei unge levd åleine på hybelen og gått glipp av all den fest og moro som høyrer ungdommen til, skriv han. «For å redde sine besteforeldre. For å holde generasjon Putin i gang, den som har satt Europa i brann», la han til med tung polemisk kraft. Gubba noa! Han har nok rett i at det er stort sett er eldre og halvgamle gubbar som står bak krig og elendigheit. Eg er jamgammal med Putin. Eg synest likevel det er eit stivt stykke å meine at eg   skal ha ansvar for overgrepet mot Ukraina. Shadowsmusikk Elles er eg på linje: Vi oldisar har absolutt ein heil del å stå til rette for. Vi kan ikkje nekte for at vi er stive i tankegangen. Vi går og snakkar sakte. Vi spelar shadowsmusikk. Vi fumlar med kontantar i butikk-køen og vi har kanskje drege stigen opp etter oss re

  Lokalvalkampen er i ferd med å kome i gang. Snart står ein skare nye og håpefulle fram og vil ha fullmakt til å navigere oss trygt gjennom den ureine lokalpolitiske skjergarden. Nåja. Nye og nye. Det er vel med politikken som med nymånen. Det blir vel den same gamle.   Utfordringane i politikken er talrike som sandkorn på havsens botn og friske pengar er ikkje til å finne. Dei fleste vegrar seg for politisk ansvar. Demokratiet er under press.   Og vêret blir villare og villare. Dei danske statsvitarane Søren Damsbo-Svendsen og Kasper Møller har i tidsskriftet Electoral Studies gjort ein analyse av den politiske effekten av vêret på valdagen. Dei har gått inn i 34 ulike studiar av samanhengen mellom vêr og valdeltaking i ei rekkje demokratiske land. Resultatet er som venta: Er det regn og ruskevêr, så vel fleire sofaen. Men ikkje i Noreg. Her i Annleislandet er det fleire som møter opp for å velje når det regnar enn når sola skin. Uvêrsdemokratar Ja, er det ikkje det vi allt